Paris İklim Anlaşması’na göre 2053 yılına kadar karbon nötr olmayı hedefleyen Türkiye’nin bu doğrultuda yeni bir eylem planı oluşturması gerekiyor. Eylem planı gerektiren sektörlerin başında Uluslararası Enerji Ajansı’na göre sera gazı emisyonlarında dörtte üç paya sahip olan enerji sektörü geliyor.
Fosil yakıtların enerjide kullanımının kademeli olarak kaldırılması, fosil yakıt üretimine yönelik teşviklerin sona erdirilmesi, saf enerji kaynaklarına yatırımların teşvik edilmesi ve bu dönüşümün adil bir şekilde gerçekleşmesi için planlama yapılması öncelikli adımlardır.
Türkiye’de kömüre dayalı termik santrallere yönelik tepkiler, genellikle termik santrallerin ekonomik büyümeye ve istihdama katkısı ile savuşturulmaya çalışılıyor. Bunun son örneğini Yeniköy Kemerköy Termik Santraline linyit sağlayan açık ocağın genişletilmesi için Akbelen Ormanı’nda yapılan ağaç kesiminde gördük.
Peki, kömür Türkiye ekonomisi için gerçekten kritik mi?
Düşük katma değer
Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA) ve Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) tarafından hazırlanan “Kömüre Dayalı İstihdamdan Çıkma” başlıklı rapor, Türkiye’de elektrik üretiminde kömürden çıkmanın ekonomik maliyetini, beklenen sorunları ortaya koydu. istihdama ve çözüm önerilerine neden olabilir.
Dr. Efşan Nas İhtimam ve Dr. Öğr. Gör. Güneş Aşık imzalı rapor, Türkiye için kömür ve linyit çıkarımının ekonomik getirisinin düşük olduğunu ve bu getirinin giderek azaldığını, kömürden çıkışın istihdam üzerinde önemli bir şok yaratma potansiyeline sahip olmadığını gösteriyor.
Rapora göre, kömür ve linyit madenciliğinin gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) içindeki payı 2000’li yılların başında yüzde 0,14 iken, 2011’den bu yana hızla gerileyen 2018’de yüzde 0,08 seviyesine geriledi.
İstihdama katkı binde 2’den az
Raporda, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre Türkiye’de kömür ve linyit madenciliğinde yaklaşık 35 bin, kömürlü termik santrallerde ise resmi olarak 8-10 bin kişinin istihdam edildiği belirtiliyor. az gösterir.
Rapora göre, 2014 yılında yüzde 0,21 olan kömür ve linyit çıkarma sektöründeki istihdam payı, 2020 itibarıyla yüzde 0,16’ya geriledi. Zonguldak’ın diğer kömür illerine göre en büyük sektörel istihdam olduğu bölgede bile sadece 4 İstihdamın yüzde 6’sı bu sektörde bulunurken, Manisa, Muğla, Zonguldak, Bartın, Kahramanmaraş ve Çanakkale gibi kömüre dayalı ekonomilerin öne çıktığı bölgelerde. 2020 yılında istihdamın binde 3’ünü karşılayan kömür ve linyit çıkarma dairesi, en çok istihdam sağlayan 10 daire arasında ortalarda yer almadı.
Diğer sektörlerde istihdam imkanı
Çalışma aynı zamanda taş kömürü ve linyit çıkarma işçilerinin profilini de ortaya koydu.
Buna göre, taşkömürü ve linyit madenciliği sektörü çalışanlarının eğitim düzeyi, üniversite ve yüksek eğitimli çalışanların bu alanda daha düşük oranda çalışması dışında diğer sektörlerden önemli bir farklılık göstermemektedir. Yüzde 66’sı 25-44 yaş aralığında olan madencilerin eğitim düzeylerinin diğer sektörlere göre düşük olmaması sektör çalışanlarının başka sektörlerde istihdam edilebileceğini gösteriyor.
Taşkömürü ve linyit madenciliği sektöründe çalışanların yüzde 29’unu, diğer sektörlerde çalışanların ise yüzde 27’sini 4 ve 5 yıllık ilkokul mezunları oluşturmaktadır. Kömür ve linyit çıkarma bölümünde ortaokul veya meslek lisesi mezunu oranı diğer tüm sektörlerin ortalamasından yüksek iken; Bölümde üniversite ve üstü eğitime sahip çalışanların %21 ve %28 ortalamasının altındadır.
Termik santral bacaları (Temsili fotoğraf)Fotoğraf: Jelena Djukic Pejic/DW
Taşeron personel ve iş kazaları
Öte yandan raporda, taşkömürü ve linyit çıkarımında kayıt dışı istihdamın düşük olmasına karşın, taşeron işçiliğin yaygın olduğu, iş kazaları ve meslek hastalıklarının yaygın olduğu vurgulanıyor.
Rapora göre departman çalışanlarının yüzde 2’sinin çocuk işçi olabileceği tahmin ediliyor. Bu çocuk işçilerin durumunun hem kayıt dışılık hem de gelir açısından genel olarak çocuk işçilerden daha kötü olduğuna dikkat çekilen raporda, kömür bölümünde 2020 yılında 8 bin 460 iş kazasının meydana geldiği belirtiliyor. Türkiye’de çalışan başına en fazla iş kazasının yaşandığı bölümdür. 2019 yılı ortasında yüzde 57 artan iş kazası nedeniyle istihdam başına iş göremezlik süresinde, toplam hastalık olayı sayısında ve hastalık nedeniyle geçici iş göremezlik süresinde artış olduğu bildirildi.
Yaşam koşulları iyileştirilebilir
Bu nedenlerle, kömürden adil bir şekilde çıkmanın, belirli kurallara uyulması koşuluyla, şube çalışanlarının yaşam koşullarını iyileştirme fırsatı da içerdiği raporda ayrıca belirtiliyor.
Şubede düşük kayıt dışı istihdamın işgücü piyasaları açısından kullanılabilecek erken emeklilik, işsizlik sigortası ve diğer ilgili sosyal koruma önlemlerinin mevcudiyetini ve kapsayıcılığını artırdığına dikkat çeken rapora göre, kömür ve linyit çıkarma işçilerinin örnek veya bölgelerde diğer faaliyet alanlarında istihdam edildiklerinde daha iyi çalışma koşulları sağlanmaktadır. Adil bir dönüşüm için değerli olabilecek bir kriter olarak öne çıkıyor.
Bu nedenle katma değeri daha yüksek bölümlerin geliştirilmesi ve bu dallarda istihdam artışının teşvik edilmesi gerekmektedir.
Hangi politikalar uygulanmalı?
Bu çerçevede raporda, kömüre dayalı bölümlere verilen teşviklerin sona erdirilmesi ve ortaya çıkan bütçenin bölgelerde yeni bölümlerin teşvik edilmesi için kullanılması, yeşil bölümler için ek teşviklerin sağlanması, eğitim programlarının oluşturulması belirtilmektedir. şube çalışanlarının profili çıkarılarak ihtiyaç duyulan bölümlerde mesleki beceri kazandırılması ve istihdam edilebilirliği düşük kümeler için eğitim programlarının oluşturulması. erken emeklilik, sosyal yardım programlarının hazırlanması; Uzun vadede kamu kurumlarının teknik kapasitelerinin geliştirilmesi, adil dönüşüm alanında kamu ve paydaşlar arasındaki işbirliğini güçlendirecek sistemlerin kurulması ve dönüşümün gerektirdiği temel ve mesleki eğitimin yeniden tasarlanması için politika önerileri sıralanıyor. .
